Prawo kanoniczne stanowi, że małżeństwo zwarte i dopełnione nie może być rozwiązane żadną ludzką władzą, z żadnej ludzkiej przyczyny, oprócz śmierci. W sytuacji jednak kiedy małżeństwo zostało zawarte lecz nie zostało dopełnione przewidywana jest możliwość uzyskania dyspensy. Niedopełnienie małżeństwa oznacza, że między stronami nie nastąpiło współżycie fizyczne, po zawarciu związku małżeńskiego. Dyspensy, z powodu słusznej przyczyny, może udzielić Biskup Rzymu, czyli Papież, na prośbę obu stron, lub tylko jednej, choćby druga strona nie wyrażała na to zgody.
Kan. 1698 kodeksu prawa kanonicznego stanowi, że tylko Stolica Apostolska rozpoznaje fakt niedopełnienia małżeństwa i istnienia słusznej przyczyny. Następnie dyspensy udziela Papież. Właściwym do przyjęcia prośby o dyspensę jest biskup diecezjalny stałego lub tymczasowego miejsca pobytu. Biskupowi przysługuje prawo oceny, czy prośba jest wystarczająco uzasadniona. Jeśli biskup uzna, że prośba jest uzasadniona, wtedy powinien zarządzić instrukcję sprawy, którą może zlecić trybunałowi własnej lub innej diecezji, lub odpowiedniemu kapłanowi. Jeśli biskup odrzuci prośbą, osobie wnoszącej o prośbę przysługuje rekurs do Stolicy Apostolskiej. W przywołanym postępowaniu zawsze musi brać udział obrońca węzła. Adwokat nie jest zaś dopuszczany. Jednakże z powodu trudności stron, biskup może zezwolić na udział biegłego w prawie. A więc wchodzi tu w grę dopuszczenie biegłego w prawie na zasadzie wyjątku, a nie reguły.
Po przeprowadzeniu postępowania w diecezji, biskup przesyła wszystkie akta do Stolicy Apostolskiej. Następnie kiedy dyspensa zostanie udzielona, jest ona przesyłana do biskupa, a następnie proboszcz miejsca chrztu oraz zawarcia małżeństwa dokonuje adnotacji w księgach parafialnych o dyspensie. Dyspensa skutkuje tym, że strony mogą zawrzeć małżeństwo w Kościele katolickim.
Występowanie o dyspensę od małżeństwa ważnie zawartego, lecz niedopełnionego należy dziś do rzadkości. Postępowanie o dyspensę było popularne w poprzednich stuleciach, kiedy małżeństwo w rodzinach królewskich było traktowane jako droga do zawarcia korzystnych sojuszy politycznych. W przypadku nie spełnienia przez małżeństwo pokładanych w nim nadzieji, próbowano unieważnić małżeństwo przez dyspense papieską. Problematykę dyspensowania od małżeństwa ważnie zawartego, lecz niedopełnionego można więc odnaleźć w literaturze nie tylko naukowej, ale też popularnej, opisującej życie rodów królewskich np.: w powieści „Królowie przeklęci” Maurice Druona, w sposób bardzo ciekawy ukazującej panowanie Kapetyngów we Francji.
Dziś o wiele częstsze są standardowe procesy o nieważność małżeństwa kanonicznego. Najczęściej z kan. 1095 n. 3. Przyczyną nieważności może być niedojrzała osobowość w chwili zawierania związku małżeńskiego. Przykładem takiej sytuacji może być zawarcie małżeństwa z powodu ciąży, w wyniku presji rodziców, przez ludzi, którzy byli młodzi, i tak naprawdę nie planowali ze sobą żadnej przyszłości.
W dzisiejszych czasach też w związku ułatwieniem prawa kanonicznego w zakresie właściwości sądowej strony mieszkające za granicami państwa mogą wybierać, czy chcą wnosić o nieważność w miejscu gdzie małżeństwo było zawarte, czy tam gdzie zamieszkują np.: osoba mieszkająca w Norwegi może wnosić o nieważność do kościelnych sądów w Norwegi. Wtedy proces przebiegać będzie w j. norweskim. Jeśli małżeństwo było zawarte w Polsce, wtedy będzie można wnosić o nieważność również do polskich sądów kościelnych.
POMOC PRAWNA, KONTAKT