Nieważność małżeństwa kanonicznego, potocznie, lecz niepoprawnie nazywana „rozwodem kościelnym”, jest orzeczeniem sądu biskupiego stwierdzającym, że małżeństwo od samego początku było nieważne. Obecnie, państwem w Europie, w którym najczęściej stwierdza się nieważność małżeństwa kanonicznego jest Polska. Świadczy to, o tym, że jest bardzo duża liczba katolików w Polsce, wśród których istnieje potrzeba, aby przeprowadzić postępowanie o stwierdzenie nieważności małżeństwa kanonicznego. Orzeczenie nieważności małżeństwa kanonicznego powoduje, że osoba żyjąca w nowym związku cywilnym, może zawrzeć nowy kościelny związek małżeński, co wiąże się z możliwością uczestnictwa w pełnym życiu sakramentalnym Kościoła, przystępowaniem do Komunii św. Dlatego też warto uzyskać wiedzę, co powoduje nieważność małżeństwa kanonicznego, ponieważ istnieje wiele przyczyn powodujących nieważność małżeństwa, natomiast bardzo duża liczba osób wnoszących skargę do sądu kościelnego o nieważność małżeństwa uzyskuje korzystne dla siebie rozstrzygnięcie.
W śród przyczyn powodujących nieważność małżeństwa kościelnego możemy wyróżnić przeszkody zrywające, wady zgody oraz wady formy.
Przeszkody zrywające są następujące:
- przeszkoda wieku
- przeszkoda impotencji
- przeszkoda bigamii
- przeszkoda różnej religii,
- przeszkoda święceń kapłańskich
- przeszkoda ślubu wieczystego w zakonie
- przeszkoda porwania
- przeszkoda występku
- przeszkoda pokrewieństwa
- przeszkoda powinowactwa
- przeszkoda przyzwoitości publicznej
- przeszkoda adopcji
Nieważność powodują również wady zgody małżeńskiej. Są one następujące:
- przyczyny natury psychicznej
- brak minimalnej wiedzy o małżeństwie
- błędy ( co do osoby, przymiotu osoby, przymiotów małżeństwa )
- symulacja
- zgoda warunkowa
- przymus i bojaźń
- podstęp
Najczęstszym powodem nieważności małżeństwa kanonicznego są wady zgody odnoszące się do psychiki a konkretnie kan. 1095 n. 3 czyli niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej. Przyczyny psychiczne nie muszą koniecznie dotyczyć chorób psychicznych. Mogą być to też jakieś poważne wady, zaburzenia charakteru np: alkoholizm, osobowość chwiejna emocjonalnie typu borderline.
Natomiast wady formy dotyczą sytuacji, kiedy mogą wystąpić problemy z obecnością kapłana lub świadków, jednakże w Polsce takie sytuację są praktycznie niemożliwe.